Ð/c: Ba Ð?n - Qu?ng Tr?ch - t?nh Qu?ng Bình. Tel: 052.3514658 Email: contact@thpt-so1quangtrach-quangbinh.edu.vn
Trang chủ Giới thiệu Tin tức Diễn đàn à kiến

Trang chủ >> Văn


Äá»c lại truyện ngắn Mùa trái cóc ở Miá»n Nam cá»§a nhà văn Nguyá»…n Minh Châu vá»›i quan Ä‘iểm nghệ thuật sau 1975
29-12-2014

ÄỌC LẠI TRUYỆN NGẮN “MÙA TRÃI CÓC Ở MIỀN NAM†CỦA NHÀ VÄ‚N NGUYỄN MINH CHÂU VỚI QUAN ÄIỂM NGHỆ THUẬT SAU 1975

 

1. Vá»›i chiến thắng lịch sá»­ 30/4/1975, Bắc Nam sum há»p má»™t nhà. Trong niá»m hạnh phúc vô biên đó, nhiá»u nhà văn vẫn có xu hướng thiên vá» quá khứ và tái hiện lại cuá»™c chiến hào hùng cá»§a dân tá»™c, do vậy văn há»c hình như vẫn chưa thoát khá»i quán tính cá»§a ngày hôm qua.

Nhà văn Nguyá»…n Minh Châu bước vào giai Ä‘oạn sáng tác này khi mà tuổi Ä‘á»i và tuổi nghỠđã chín. Bằng cảm quan nhạy bén cá»§a ngưá»i nghệ sÄ©, Nguyá»…n Minh Châu đã nhanh chóng nhận ra những yêu cầu má»›i cá»§a cuá»™c sống khi cuá»™c chiến đã Ä‘i qua. Trên cÆ¡ sở đó, nhà văn đã có sá»± thay đổi, tìm đến những chân trá»i má»›i, không rÆ¡i vào “xu thế chung†cá»§a thế hệ các nhà văn cùng lứa tuổi. Cùng vá»›i mạch cảm hứng ngợi ca, xuất phát từ sá»± nhìn nhận hiện thá»±c đã qua cá»§a dân tá»™c, trong văn há»c đã xuất hiện cảm hứng phê phán và ná»—i buồn trước nhân tình thế thái. Số phận cá»§a từng ngưá»i trong cuá»™c sống Ä‘á»i thưá»ng được ông quan tâm vá»›i niá»m khắc khoải: “Tôi cảm thấy lòng mình bị tổn thương nặng ná», và hình như cả con ngưá»i tôi tá»± nhiên bị ngập chìm trong ná»—i lo âu, má»™t ná»—i lo âu sao mà lá»›n lao và đầy khắc khoải vá» con ngưá»i†[1, tr.99].

2. Lấy con ngưá»i làm trung tâm, Nguyá»…n Minh Châu quan tâm đến chiá»u sâu trong lòng con ngưá»i, đặc biệt là vá» mặt đạo đức và lối sống. Có lần, Nguyá»…n Minh Châu đã nói: “những biểu hiện cá»§a lối sống, đạo đức và thậm chí là cả quan niệm sống cá»§a những ngưá»i xung quanh ta – nhất là thanh niên, khiến chúng ta không thế không quan tâm và lo lắng†[2, tr 97]. Chính những Ä‘iá»u đó làm cho nhà văn không thể yên tâm mà còn lo lắng ở mức cao hÆ¡n, đó là sá»± suy thoái vá» nhân cách, vỠđạo đức truyá»n thống cá»§a dân tá»™c: “Cái mà ngưá»i ta thấy ngoài đưá»ng hay ở nÆ¡i công cá»™ng, nó sẽ vào từng nhà, và lâu ngày liệu nó có trở thành cốt cách cá»§a con ngưá»i Việt Nam hay không?†[2, tr. 98].

Sá»± thay đổi cá»§a Ä‘á»i sống đã tác động không nhỠđến má»—i cá nhân trong xã há»™i, con ngưá»i lại trăn trở, nhận thức để xây dá»±ng cho mình má»™t chuẩn má»±c đạo đức má»›i phù hợp. Thế giá»›i vô định, cuá»™c sống con ngưá»i có nhiá»u nghịch lí, bất an, bất trắc mà bản thân con ngưá»i lại đầy rẫy những ngá»™ nhận. Nó luôn bị ảo tưởng vá» sức mạnh, vỠý chí vạn năng nên lại tham vá»ng vô cùng. Nhân cách và đạo đức cá»§a từng con ngưá»i lúc này rất khó xác định: “Vá»›i số đông ngưá»i Việt Nam khi đứng trong má»™t đội ngÅ©, đứng dưới má»™t lá cỠđại nghÄ©a thì má»—i ngưá»i Ä‘á»u có thể là má»™t anh hùng. Nhưng khi cá» xí đã cuốn lại, ai vá» nhà nấy, sống cho riêng mình, cho vợ con thì coi chừng, cái hạt mầm Chí Phèo hay Xuân Tóc Äá» vẫn trú ẩn ở đâu đó trong tiá»m thức, trong huyết quản lại tìm dịp dần dà để trá»—i dậy†[3, tr.69].

3. Trong Mùa trái cóc ở Miá»n Nam, Nguyá»…n Minh Châu đưa ngưá»i Ä‘á»c đến cuá»™c gặp gỡ cá»§a “tình mẫu tá»­ thiêng liêng†giữa bà mẹ (sư già Thiện Linh) và ngưá»i con trai- tiểu Ä‘oàn trưởng Toàn sau hÆ¡n hai mươi năm xa cách. Sau hai mươi năm, mẹ con mất nhau khi gặp lại nhau thì phải “vui vẻ, cảm động nhưng hoàn toàn bất ngá» và trái ngược như má»™t phiên tòa đại hình†[1, tr.545]. Ngưá»i mẹ tá»™i nghiệp hôm ấy ân hận cả Ä‘á»i vì làm phật ý con. Sau 20 năm nương nhá» cá»­a Phật  để tÄ©nh tâm và chuá»™c lại lá»—i lầm cá»§a mình, làm má»™t “nhà sư khất thá»±c giữa cõi Ä‘á»i và ngá»­a tay xin tình thương cá»§a thiên hạ†[1, tr.567]. Bà gá»­i trá»n niá»m tin và niá»m hi vá»ng được cứu rá»—i vào đứa con trai duy nhất cá»§a mình nay đã là má»™t sÄ© quan cá»§a quân đội giải phóng. NgỠđâu, niá»m hi vá»ng ấy má»›i được nhen nhóm thì bị lụi tàn ngay do thái độ dững dưng và vô cảm cá»§a Toàn. Nguyá»…n Minh Châu đã để cho ngưá»i Ä‘á»c thấy được cảnh tượng gặp gỡ cá»§a hai mẹ con: “Ngưá»i mẹ òa khóc, nhào đến ôm chầm lấy Toàn, còn Toàn thì nét mặt thá» Æ¡ và nghiêm khắc. Chợt hình như anh sá»±c nhá»› cần phải bày tá» má»™t cá»­ chỉ tình cảm gì đó trước mặt tôi, anh đến đứng sau lưng bà mẹ vá»›i má»™t động tác hÆ¡i khoa trương. Vòng hai cánh tay ôm lấy ngang lưng mẹ má»™t cách thật thắm thiết. Xong việc đâu đấy (…) thấy Toàn sau khi vuốt lại những sợi tóc ở bên thái dương xong thấy những ngón tay ươn ướt, Ä‘ang đưa mấy ngón tay lên mÅ©i ngá»­i†[1, tr.543]. Nhân vật kể chuyện đã không giấu được ná»—i kinh hoàng cá»§a sá»± bại hoại đạo đức không còn nhân tính đã kêu lên “hỡi trá»i Æ¡i, có ai trên Ä‘á»i này nhìn thấy đứa con Ä‘ang ngá»­i giá»t nước mắt cá»§a mẹ†[1, tr.542] Nhưng cÅ©ng bàn tay ấy, khi đối diện vá»›i cấp trên thì lại “đầy vồ vập, đầy hồ hởi, mưá»i ngón tay cá»§a anh ôm trùm lên xoắn xuýt (…) có ngón thì cứ thít chặt lấy như má»™t sợi dây buá»™c, trong lúc ngón tay cái  vô cùng rắn chắc cứ quắp chặt vào như má» cá»§a má»™t con chim ác†[1, tr.529-530]. Căn bệnh trầm cảm “xÆ¡ cứng trái tim†trong Toàn cứ dần bá»™c lá»™. Trong suốt thá»i gian gặp mẹ, Ä‘iá»u mà Toàn quan tâm nhất không phải là hai mươi năm qua mẹ sống  như thế nào, cá»±c khổ, chịu đựng ra sao mà thay cho những lá»i quan tâm ấy là vấn đỠlý lịch cá»§a mẹ: “Nào! Bây giá» mẹ nói cho tôi nghe, những năm tháng ở trong này mẹ đã làm những việc gì, mẹ sống vá»›i ai†[1,tr.543].

 Äể lấy lòng cấp trên, Toàn và Äỉnh đã tìm má»i cách để gây sá»± chú ý nhằm cầu lợi cho mình. Quan tâm ngưá»i khác có vẻ chu đáo, lo lắng kiểu giả tạo “ khổ quá, anh ướt hết rồi! Trên phòng chính trị đã báo xuống anh đến. Tôi đã chuẩn bị đón anh từ sáng. Từ hôm vào đây anh có được khá»e luôn không? Trong này thá»i tiết thất thưá»ng, anh phải luôn luôn chú ý sức khá»e†[1, tr.530], trong khi đó, vá»›i “ngưá»i mẹ tá»™i nghiệp†thì không biết Ä‘ang ở nÆ¡i đâu. Cả những đồng đội cùng vào sinh ra tá»­ như “những Phác, Lưu, cả cậu đại đội trưởng mặt vuông, cả những ngưá»i lính mắc chứng bệnh ngá»§, những ngưá»i lính xếp hàng Ä‘i Ä‘á»u dưới mưa, há» Ä‘ang ở nÆ¡i đâu?†[1, tr.557].

Äặc biệt là Phác, trong trận đánh cuối cùng kết thúc chiến tranh, Phác đã “không sợ chết, dám má»™t mình nhổm dậy giữa lưới lá»­a bắn quét dày như mặt sàng, quỳ ngay trước cá»­a mở, đội nòng súng máy lên đầu cho mấy cậu xạ thá»§ bắn†[1, tr.554]. Thật Ä‘au đớn và xót xa cho ngưá»i chiến sÄ© gan dạ, dÅ©ng cảm không chết vì đạn cá»§a kẻ thù mà chết vì thói nhẫn tâm và ghen tị cá»§a Toàn. Vá»›i ngưá»i sinh thành ra mình mà còn đối xá»­ như thế thì đối vá»›i bạn bè, đồng đội, Toàn ra lệnh gài mìn vá»›i đồng chí cá»§a mình cÅ©ng là Ä‘iá»u dá»… hiểu. Vá»›i căn bệnh cứng nhắc, cá»±c Ä‘oan, Toàn sẵn sàng chà đạp lên đạo lí và tình ngưá»i để đạt được mục đích cá»§a mình. Sá»± thoái hóa biến chất trong má»—i con ngưá»i ngày càng lá»™ rõ và Toàn là nhân vật Ä‘iển hình cho số đông trong xã há»™i mà Nguyá»…n Minh Châu xây dá»±ng mang tính chất biểu tượng để cảnh báo. Sá»± suy thoái đạo đức cá»§a con ngưá»i trong cuá»™c sống Ä‘á»i thưá»ng sẽ là mầm móng cho cái xấu, cái ác xuất hiện làm rối xã há»™i nếu như nó không được lên án, không được tiêu diệt đến tận gốc rá»…. Äây là vấn đỠmà cả xã há»™i thá»i kì hậu chiến lo sợ.

4. Khi cuá»™c chiến đã qua thì những mặt trái cá»§a chiến tranh, những toan tính cá nhân, những giây phút yếu hèn cá»§a con ngưá»i, cả những số phận cuá»™c Ä‘á»i đổ vỡ hoặc thành đạt vì toan tính cá nhân luôn luôn ẩn nấp và chá» dịp bùng phát. Trong ý thức thưá»ng trá»±c gắn bó vá»›i Ä‘á»i sống, ngưá»i nghệ sÄ© mẫn cảm, tâm huyết như Nguyá»…n Minh Châu đã sá»›m phát hiện ra những vấn đỠsinh tá»­ cá»§a đất nước ngay trong thá»i Ä‘iểm giữa chiến tranh và hòa bình. “Tôi nghiệm thấy má»—i lần đất nước chuyển mình từ chiến tranh sang hòa bình, chúng ta lại phải đặt vấn đỠchống chá»§ nghÄ©a cá nhân, nhưng so vá»›i cái lần hòa bình sau 1954 thì cái lần hòa bình sau 1975 này, cái diện mạo chá»§ nghÄ©a cá nhân nó to lá»›n hÆ¡n. Tôi nghÄ© rằng chúng ta Ä‘ang sống trong má»™t thá»i kì mà con ngưá»i Việt Nam chưa bao giỠđạt đến tầm vóc như vậy. Nhưng bên cạnh đó, cÅ©ng thấy những gì nằm trong tính cách và tâm lí con ngưá»i hiện nay đã tạo nên cái mà chúng ta thưá»ng gá»i là tiêu cá»±c xã há»™i†[2, tr.98-99]. Do vậy, Nguyá»…n Minh Châu muốn dùng ngòi bút tham gia trợ lá»±c vào cuá»™c đấu tranh giữa cái xấu và cái tốt bên trong má»—i con ngưá»i. Má»™t cuá»™c giao tranh không có gì ồn áo nhưng xảy ra từng ngày, từng giá» và khắp má»i lÄ©nh vá»±c cá»§a Ä‘á»i sống. Nói như Nguyá»…n Trung Trá»±c:

“Vui vẻ quá chợt bây giỠnhìn lại

Lũy tre làng tưởng như bình yên ấy

Chứa bao Ä‘iá»u bão tố ở bên trongâ€

          5. Từ cảm hứng sá»­ thi đến cảm hứng thế sá»± trong truyện ngắn Nguyá»…n Minh Châu sau năm 1975 là má»™t biểu hiện cá»§a sá»± vận động và đổi má»›i trong tư duy nghệ thuật cá»§a nhà văn trước yêu cầu xây dá»±ng má»™t ná»n văn há»c trong hoàn cảnh má»›i. Cảm hứng ấy không chỉ mở rá»™ng phạm vi phản ánh hiện thá»±c mà còn Ä‘i sâu khám phá những vấn đỠmá»›i nảy sinh trong Ä‘á»i sống và tâm hồn con ngưá»i. Thể hiện má»™t cách nhạy cảm, sắc bén cảm hứng ấy, chứng tá» tài năng và trách nhiệm cá»§a má»™t ngòi bút đầy bản lÄ©nh, đánh dấu má»™t bước tiến má»›i trong sá»± nghiệp sáng tác cá»§a Nguyá»…n Minh Châu.

 

                                                                               Ba Äồn, ngày 10/12/2014

 

                                                                              Äinh Hữu Ngá»c

 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyá»…n Minh Châu (2006), Tuyển tập truyện ngắn, Nxb Văn há»c, Hà Ná»™i.

2. Nguyễn Khải (2003), NghỠvăn cũng lắm công phu, Nxb Trẻ Tp Hồ Chí Minh.

3. Tôn Phương Lan (1995), Nguyễn Minh Châu- Trang giấy trước đèn- phê bình và tiểu luận, Nxb KHXH, Hà Nội.


 

 

Xem bài khác
  • Giá trị hiện thá»±c và nhân đạo trong tác phẩm Chí Phèo        (27-11-2014)
  • Cái hay trong bài thÆ¡ Biển cá»§a Xuân Diệu        (17-10-2014)
  • Hướng dẫn ôn thi TNTHPT 2014 môn ngữ văn        (22-04-2014)
  • Nét tài hoa cá»§a nhà thÆ¡ Tố Hữu trong nghệ thuật sá»­ dụng cặp đại từ xưng hô “ta†– “mình†ở bài thÆ¡ Việt Bắc.        (25-03-2014)
  • Các bài má»›i đăng
  • Äá»c lại truyện ngắn Mùa trái cóc ở Miá»n Nam cá»§a nhà văn Nguyá»…n Minh Châu vá»›i quan Ä‘iểm nghệ thuật sau 1975        (29-12-2014)
  • Giá trị hiện thá»±c và nhân đạo trong tác phẩm Chí Phèo        (27-11-2014)
  • Cái hay trong bài thÆ¡ Biển cá»§a Xuân Diệu        (17-10-2014)
  • Hướng dẫn ôn thi TNTHPT 2014 môn ngữ văn        (22-04-2014)
  • Nét tài hoa cá»§a nhà thÆ¡ Tố Hữu trong nghệ thuật sá»­ dụng cặp đại từ xưng hô “ta†– “mình†ở bài thÆ¡ Việt Bắc.        (25-03-2014)
  • Dấu ấn văn hóa lá»… há»™i trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy        (13-02-2014)
  • Kí ức tuổi há»c trò        (17-11-2013)
  • Vài Ä‘iá»u vá» tình huống truyện ngắn trong truyện Chiếc thuyá»n ngoài xa cá»§a Nguyá»…n Minh Châu        (24-10-2013)
  • Ná»—i niá»m từ má»™t tập văn        (25-08-2013)
  • Chương trình Truyá»n hình Quảng Bình vá» Hoàng Äăng Khoa        (09-05-2013)