Ð/c: Ba Ð?n - Qu?ng Tr?ch - t?nh Qu?ng Bình. Tel: 052.3514658 Email: contact@thpt-so1quangtrach-quangbinh.edu.vn
Trang chủ Giới thiệu Tin tức Diễn đàn à kiến

Trang chủ >> Văn


Dấu ấn văn hóa lễ hội trong thơ Nguyễn Duy
13-02-2014

DẤU ẤN VĂN HÓA LỄ HỘI TRONG THƠ NGUYỄN DUY

Trần Thị Lệ Minh

Tổ Ngữ Văn- Trưá»ng THPT số 1 Quảng Trạch

Xã há»™i Việt Nam cổ truyá»n là xã há»™i nông nghiệp. Chính Ä‘á»i sống nông nghiệp đã chi phối rất lá»›n đến những nhu cầu cần thiết trong Ä‘á»i sống hằng ngày cá»§a cư dân nông nghiệp. Là những nông dân, sống vá»›i nghá» trồng lúa nước nên nhu cầu vá» Ä‘á»i sống tâm linh trở thành nhu cầu lá»›n nhất đối vá»›i há». Lá»… há»™i được hình thành. Lá»… há»™i nuôi dưỡng Ä‘á»i sống văn hoá cá»§a cả cá»™ng đồng, là nÆ¡i thắt chặt tình cảm bởi vì không ở đâu sợi dây vô hình liên kết giữa cá nhân và cá»™ng đồng bá»n chặt như ở nÆ¡i đây. Lá»… há»™i là dịp con ngưá»i được trở vá» nguồn, nguồn cá»™i tá»± nhiên hay nguồn cá»™i cá»§a dân tá»™c Ä‘á»u có ý nghÄ©a thiêng liêng trong tâm trí má»—i ngưá»i. Sinh hoạt lá»… há»™i có vị trí rất quan trá»ng “trong tâm thức má»—i ngưá»i dân Việt Nam. Nếu cây Ä‘a giếng nước, sân đình là những thành tố gắn bó thân thiết vá»›i má»—i ngưá»i từ thuở thiếu thá»i cho đến lúc giã biệt cõi Ä‘á»i, thì lá»… há»™i lại là thành tố văn hóa gắn bó không những thân thiết mà vừa thiêng liêng, lại vừa mãnh liệt gần gÅ©iâ€. Dưá»ng như lá»… há»™i đã trở thành biểu tượng thiêng liêng cho má»™t nét văn hóa đẹp, má»™t biểu hiện văn hóa đặc biệt nhất ở làng quê Việt Nam; và là má»™t biểu tượng văn hóa in đậm nét trong thÆ¡ ca. Bằng tiếng thÆ¡ cá»§a mình, Nguyá»…n Duy đã rất thành công trong việc tái hiện lá»… há»™i dân gian truyá»n thống cá»§a dân tá»™c trên mảnh đất xứ Thanh. Äó là lá»… há»™i Äá»n Sòng-lá»… há»™i văn hóa tâm linh vào loại lá»›n nhất cá»§a vùng quê Thanh Hóa.

Lá»… há»™i Äá»n Sòng xuất phát từ tín ngưỡng thá» Mẫu - thá» các Nữ thần (thưá»ng gá»i là Thánh Mẫu) cá»§a cư dân Việt. Nguyá»…n Duy đã làm sống lại không khí ngày há»™i quê, ghi lại dấu ấn trong thÆ¡ cá»§a mình. Hồn thÆ¡ ông như bị hút vào không khí chung cá»§a làng quê vào há»™i mùa xuân. “Những ai có dịp sống ở làng, nhất là làng quê miá»n Bắc Ä‘á»u dá»… có cảm nhận rằng Há»™i làng là má»™t lá»… há»™i sinh động sâu sắc lôi cuốn má»i ngưá»i vào cuá»™c vận động quần thể náo nức ấy má»™t cách tá»± nguyện và say mê đến mức nàoâ€â€¦ Ở đó, má»i ngưá»i Ä‘á»u quên Ä‘i công việc tất bật cá»§a đồng áng, quên Ä‘i cái vất vả nhá»c nhằn thưá»ng ngày để cùng vui vá»›i lá»… há»™i. Äến há»™i, há» có dịp để gặp gỡ, vui chÆ¡i và “tiến hành các hoạt động tín ngưỡng phong tụcâ€.

Toàn cảnh náo nức cá»§a lá»… há»™i được tái hiện sinh động: “Phiêu bồng dạt ngã ba Bông/Ä‘á»n Hàn Ä‘á»n Thị Ä‘á»n Sòng Ä‘á»n quê /thần linh nưá»m nượp trở vá»â€ (Tôi và em, và...). Không chỉ có vậy, Nguyá»…n Duy còn đưa ta trở vá» kí ức tuổi thÆ¡ đầy kỉ niệm - vỠ“thần hồn†cá»§a má»™t vùng quê xưa. Các địa danh thân thuá»™c cá»§a quê hương thân yêu từng gắn bó vá»›i tâm hồn cá»§a tác giả thá»i thÆ¡ bé, từng in dấu chân trong những ngày lá»… há»™i được nhắc lại xiết bao ná»—i ân tình: chùa Trần, Ä‘á»n Hàn, Ä‘á»n Cây Thị, Ä‘á»n Sòng…Thấp thoáng trong tuổi thÆ¡ bình yên ấy là không gian cá»§a những ngôi chùa mang đậm dấu ấn văn hoá đặc trưng cá»§a quê hương và cùng vá»›i hình ảnh ngưá»i bà hồn hậu giàu tình yêu thương. Nguyá»…n Duy đã gợi lên ở ngưá»i Ä‘á»c những rung động vá» cái hồn nhiên, trong sáng, ngá»™ nghÄ©nh cá»§a má»™t cậu bé nÆ¡i làng quê trước đây: "níu váy bà Ä‘i chợ Bình Lâm/bắt chim sẻ ở vành tai tượng Phật/và đôi khi ăn trá»™m nhãn chùa Trần"(Äò Lèn). CÅ©ng đã từng "lên chÆ¡i Ä‘á»n Cây Thị". Vá»›i đôi chân đất cá»§a con nhà nghèo, vẫn háo hức trong mùa lá»… há»™i, vẫn "Ä‘i đêm xem lá»… Ä‘á»n Sòng". "Äá»n Sòng thiêng nhất xứ Thanh" (Tản Äà), giáp giá»›i vá»›i tỉnh Ninh Bình thế mà chú bé vẫn lặn lá»™i "chân đất Ä‘i đêm xem lá»… Ä‘á»n Sòng" (Äò Lèn). Bàn “chân đất†đã trở thành hình ảnh không thể nào quên đối vá»›i má»—i ngưá»i, cái cảm giác được trá»±c tiếp chạm chân vào đất mát lạnh đến vô cùng, nó ghi dấu hành trình những đêm lá»… xa xôi. Và mùi huệ trắng, làn khói trầm, Ä‘iệu hát văn đã Ä‘i vào trong vô thức cá»§a con ngưá»i. Phải chăng hoài niệm tuổi thÆ¡ còn là sá»± yên bình, nhẹ nhàng nhưng cÅ©ng mang chút gì đó sâu thẳm, lắng trầm Ä‘á»ng trong sắc huệ trắng tinh khiết và mùi nhang trầm thoang thoảng. Cùng vá»›i đôi chân nhá» bé thoăn thoắt khắp nÆ¡i, đắm chìm trong làn hương và miên man trong Ä‘iệu hát, tuổi thÆ¡ cá»§a cậu bé Duy cứ thế trôi qua bình yên cùng năm tháng. Äi há»™i, xem há»™i thá»±c sá»± là niá»m hạnh phúc mê say vá»›i những ai đã trải qua năm tháng sống ở làng quê. Nguyá»…n Duy đã cảm nhận được Ä‘iá»u đó má»™t cách sâu sắc bằng cả niá»m vui sướng cá»§a chính mình. Có thể nói, lá»… há»™i dân gian truyá»n thống đã được nhà thÆ¡ xứ Thanh ban cho sá»± trưá»ng tồn trên những trang thÆ¡.

Lá»… há»™i Äá»n Sòng trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy đã ghi dấu ấn biết bao nhiêu sinh hoạt văn hóa dân gian. Nhưng cái hồn quê sâu đậm nhất làm nên khuôn mặt văn hóa cá»§a làng quê mà Nguyá»…n Duy đặc biệt nâng niu chính là nghệ thuật hát Chầu văn. Äá»c Äò Lèn, gợi lên kí ức tuổi thÆ¡ cá»§a cậu bé Duy đắm chìm vào những trò chÆ¡i; ngụp lặn trong miên man những tượng Phật, chùa Trần, Ä‘i lá»… Ä‘á»n Sòng, hay xem hát Chầu văn: “mùi huệ trắng quyện khói trầm thÆ¡m lắm /Ä‘iệu hát văn lảo đảo bóng cô đồng†(Äò Lèn). Chẳng biết từ bao giá», không chỉ vá»›i cậu bé Duy mà cả du khách vá» dá»± há»™i Ä‘á»n Sòng Ä‘á»u bị cuốn hút và say hồn vá»›i những làn Ä‘iệu Chầu văn.

Hát văn, còn gá»i là (chầu văn, hát bóng), loại hình nghệ thuật âm nhạc diá»…n xướng tâm linh cá»§a ngưá»i Việt. Äây là hình thức lá»… nhạc gắn liá»n vá»›i nghi thức hầu thánh (hầu đồng, hầu bóng) cá»§a văn hóa thá» Mẫu. Giai Ä‘iệu cá»§a hát văn vá»›i ba hệ thống làn Ä‘iệu riêng Cồn- Dá»c- Xá, khi thì mượt mà, hấp dẫn, khi lại dồn dập, khoẻ khoắn vui tươi: “xanh xanh đỠđỠbừng bừng /tứng từng tưng tá»­ng từng tưng đã Ä‘á»i†(Cung văn). Chính vì thế hát chầu văn luôn tạo ra má»™t không khí tươi vui, háo hức, tưng bừng chứ không ai oán, trầm lắng như ca trù. Nếu như không khí nhịp Ä‘iệu trong ca trù thính phòng là êm Ä‘á»m, réo rắt, trầm bổng thì trong hát văn ngược lại hẳn. Nó mang tính chất sôi nổi, kích động cá»™ng vá»›i trống phách, thanh la rá»™n ràng làm cho buổi hầu đồng luôn trong không khí tưng bừng. Hát văn giống như những vÅ© Ä‘iệu cá»§a thánh thần, dìu dặt và mê hoặc lòng ngưá»i…Dập dìu trên ná»n nhịp phách lúc ẩn lúc hiện; nhiá»u làn Ä‘iệu mang đậm tính trữ tình, như dáng vẻ cá»§a những gì ngá»t ngào, má»m mại, thân thương, rất nữ tính cá»§a Thánh Mẫu trong hệ thống thần Ä‘iện Tứ phủ…Äiệu hát khiến cả cung văn cùng các con nhang đệ tá»­ như tỉnh như say trong sá»± hòa quyện đồng Ä‘iệu: “phím dây từng bậc lên trá»i /rá»§ nhau quên tóc rối bá»i cá» rÆ¡m†(Cung văn). Bởi vậy giai Ä‘iệu tiếng đàn, giá»ng hát Chầu văn có má»™t sức quyến rÅ© đặc biệt vá»›i con ngưá»i khi tìm đến vá»›i cõi tâm linh. Chính sá»± gắn bó máu thịt vá»›i vùng đất xứ Thanh, thÆ¡ Nguyá»…n Duy hiện rõ từng cảnh vật, con ngưá»i cùng bao giá trị văn hóa tinh thần hàng nghìn Ä‘á»i mà cha ông để lại. Ngưá»i Ä‘á»c qua đó mặc sức mà ngắm nhìn, thưởng thức và rồi yêu thích thá»±c sá»± nét văn hóa đặc sắc, độc đáo cá»§a vùng quê thân thương này.

Lá»… há»™i được coi là thá»i Ä‘iểm cuốn hút nhất, tưng bừng nhất vá»›i những nghi thức tôn nghiêm và thuần Việt, nối từ Ä‘á»i này qua Ä‘á»i khác bằng những hình thức tế lá»…, rước, trò vui và hát xướng. CÅ©ng như má»i lá»… há»™i dân gian truyá»n thống, lá»… há»™i Äá»n Sòng diá»…n ra nhiá»u cuá»™c tế lá»…, đặc biệt là lá»… Rước bóng Mẫu, cô BÆ¡, cô Chín…lấp lánh vẻ đẹp nghệ thuật và tâm linh huyá»n bí. Mùi hương hoa huệ cùng khói trầm bay đã gợi ra má»™t không gian linh thiêng, không gian tâm thức, không gian cầu nối giữa cõi Ä‘á»i phàm tục và cõi tâm linh huyá»n ảo. Quyện trong mùi thÆ¡m cá»§a hoa huệ, Ä‘iệu hát văn trầm bổng, sâu lắng là những giá đồng làm say lòng ngưá»i. Hoa huệ trắng, khói trầm, Ä‘iệu hát văn và bóng cô đồng "lảo đảo" dưá»ng như đã in sâu vào tâm hồn tuổi thÆ¡ cá»§a Nguyá»…n Duy để rồi được khắc vào vần thÆ¡ Äò Lèn: “mùi huệ trắng quyện khói trầm thÆ¡m lắm/Ä‘iệu hát văn lảo đảo bóng cô đồngâ€.

Äạo Mẫu quan niệm Thần Thánh không hiện hình tướng mà chỉ có “bóngâ€, trong nghi thức hầu đồng, ngưá»i ngồi đồng thể nhập vào trạng thái ngây ngất cá»§a tâm lý trong tiếng nhạc hầu để Bóng Thánh ngá»± vào. Hầu đồng là má»™t lá»… thức đặc trưng và tiêu biểu nhất cá»§a tín ngưỡng dân gian thá» thánh Mẫu cá»§a dân tá»™c Việt. Chính các màn diá»…n xướng này tạo nên không khí linh thiêng, hứng khởi và thăng hoa cá»§a lá»… há»™i. Nó là sá»± thăng hoa từ Ä‘á»i sống hiện thá»±c và trần tục, vượt lên thế giá»›i hiện thá»±c, trần tục cá»§a Ä‘á»i sống thưá»ng ngày. Tái hiện lá»… há»™i Äá»n Sòng, Nguyá»…n Duy không quên khắc há»a hai tính chất cÆ¡ bản cá»§a má»i lá»… há»™i. Äó là chất thiêng liêng và chất trần tục hòa vào nhau trong má»™t không gian cá»§a lá»… há»™i. Äá»i sống tâm linh vá»›i ngưá»i dân như má»™t cõi riêng, má»™t Ä‘iểm tá»±a vá» tinh thần, để há» thoát tục, lãng quên phiá»n muá»™n trong Ä‘á»i thá»±c, phiêu bồng vào cõi mÆ¡ ước. Tính thiêng liêng cá»§a lá»… há»™i hướng tâm hồn con ngưá»i đến sá»± trong sáng đẹp đẽ; hướng con ngưá»i vá» cái cao cả - chân thiện mỹ - cái mà con ngưá»i ngưỡng má»™, ước vá»ng, tôn thá», trong đó có niá»m tin tôn giáo tín ngưỡng. Thêm vào đó, nó đã đưa con ngưá»i vào cõi thiêng cá»§a sợi dây liên kết vô hình giữa quá khứ, hiện tại và tương lai, để từ đó con ngưá»i tìm vá» vá»›i cá»™i nguồn.

Nếu ai có may mắn má»™t lần được tham gia nghi lá»… hầu đồng hẳn sẽ không khá»i trầm trồ thích thú trước trang phục và trang sức cá»§a các cô Äồng, bà Äồng má»—i khi thể nhập má»™t vị Thánh. Có bao nhiêu giá đồng thì tương ứng vá»›i ngần ấy bá»™ trang phục và trang sức Ä‘i kèm. Hình ảnh các cô Äồng, cậu Äồng dưá»ng như càng “đẹp†hÆ¡n trong các màn vÅ© đạo đặc sắc. Ba mươi sáu giá đồng sẽ tương ứng vá»›i ba mươi sáu vÅ© Ä‘iệu khác nhau. Lá»… há»™i thiêng liêng là vậy, nhưng lá»… há»™i lại thấm đượm chất Ä‘á»i, tươi nguyên nhá»±a sống. Giá» khắc lá»… há»™i cÅ©ng là giá» khắc thăng hoa cá»§a những con ngưá»i Ä‘i há»™i, xem há»™i: “thần linh nưá»m nượp trở vá»/chắp tay lạy thánh tôi mê cô đồng†(Tôi và em, và...). Không chỉ bản thân ngưá»i thể nhập “bóng Thánh†- những ngưá»i tham dá»± nghi lá»… phấn khích, hào hứng mà ngưá»i Ä‘i xem lá»… hầu đồng cÅ©ng dưá»ng như càng xốn xang, càng náo nức đến phải “mê cô đồngâ€- những con ngưá»i thật Ä‘ang thác mình vào thế giá»›i tâm linh huyá»n ảo, đưa con ngưá»i hợp nhất vá»›i Thần linh.

ThÆ¡ Nguyá»…n Duy đã miêu tả há»™i Äá»n Sòng trang trá»ng và sôi động, ẩn chứa cả má»™t hành trình văn hóa cá»§a má»™t xứ sở. Äó không đơn thuần là sá»± nhìn thấy và ghi lại, mà là kết quả cá»§a cả má»™t hành trình văn hóa dân tá»™c lắng Ä‘á»ng trong tâm thức nhà thÆ¡. Trang thÆ¡ Nguyá»…n Duy như mang cả không khí nô nức, rá»™n ràng cá»§a lá»… há»™i. Âm hưởng thiêng liêng và rá»™n ràng cá»§a lá»… há»™i Äá»n Sòng làm nên âm hưởng rá»™n ràng và thiêng liêng trong thi phẩm Nguyá»…n Duy. Äể rồi câu ca “Tháng sáu há»™i Gai/ Tháng hai há»™i Mía†vá»ng mãi trong lòng ngưá»i như lá»i chào má»i, đến hẹn lại vá» dá»± há»™i Äá»n Sòng; xem hát Chầu văn nÆ¡i miá»n di sản xứ Thanh. Nếu lá»… há»™i là nÆ¡i để con ngưá»i trở vá» vá»›i cá»™i nguồn văn hóa cổ truyá»n, thì lá»… há»™i trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy chính là nÆ¡i bảo lưu và trao truyá»n các giá trị văn hóa đó cho muôn Ä‘á»i sau. ThÆ¡ Nguyá»…n Duy tiếp tục khẳng định vẻ đẹp và ý nghÄ©a cá»§a cuá»™c sống con ngưá»i không thể tách rá»i tâm thức và cá»™i nguồn văn hóa dân tá»™c.

Có thể nói, lá»… há»™i cổ truyá»n như má»™t dòng nước mát lành, dịu ngá»t chảy mãi từ trong cá»™i nguồn văn hóa dân tá»™c, xuyên suốt trong hành trình văn hóa Việt Nam cho đến hôm nay và mai sau. Äá»c thÆ¡ Nguyá»…n Duy, cùng những lá»… há»™i cổ truyá»n đất Việt như: Lá»… há»™i Äá»n Sòng, lá»… Tết Nguyên Äán…ta như trở vá» vá»›i văn hoá dân tá»™c; tận hưởng những giây phút thiêng liêng, ngưỡng vá»ng những biểu tượng siêu việt cao cả - Chân Thiện Mỹ, được sống những giá» phút giao cảm hồ hởi đầy tinh thần cá»™ng đồng. Và những vần thÆ¡ Nguyá»…n Duy thá»±c sá»± đã Ä‘i vào lòng ngưá»i Ä‘á»c Việt Nam bởi vì nó đã chạm đến cái phần như là vô thức và vô cùng da diết trong má»—i ngưá»i dân Việt.../.

 

(Trích Luận văn Th.s)

Xem bài khác
  • Kí ức tuổi há»c trò        (17-11-2013)
  • Vài Ä‘iá»u vá» tình huống truyện ngắn trong truyện Chiếc thuyá»n ngoài xa cá»§a Nguyá»…n Minh Châu        (24-10-2013)
  • Ná»—i niá»m từ má»™t tập văn        (25-08-2013)
  • Chương trình Truyá»n hình Quảng Bình vá» Hoàng Äăng Khoa        (09-05-2013)
  • Các bài má»›i đăng
  • Äá»c lại truyện ngắn Mùa trái cóc ở Miá»n Nam cá»§a nhà văn Nguyá»…n Minh Châu vá»›i quan Ä‘iểm nghệ thuật sau 1975        (29-12-2014)
  • Giá trị hiện thá»±c và nhân đạo trong tác phẩm Chí Phèo        (27-11-2014)
  • Cái hay trong bài thÆ¡ Biển cá»§a Xuân Diệu        (17-10-2014)
  • Hướng dẫn ôn thi TNTHPT 2014 môn ngữ văn        (22-04-2014)
  • Nét tài hoa cá»§a nhà thÆ¡ Tố Hữu trong nghệ thuật sá»­ dụng cặp đại từ xưng hô “ta†– “mình†ở bài thÆ¡ Việt Bắc.        (25-03-2014)
  • Dấu ấn văn hóa lá»… há»™i trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy        (13-02-2014)
  • Kí ức tuổi há»c trò        (17-11-2013)
  • Vài Ä‘iá»u vá» tình huống truyện ngắn trong truyện Chiếc thuyá»n ngoài xa cá»§a Nguyá»…n Minh Châu        (24-10-2013)
  • Ná»—i niá»m từ má»™t tập văn        (25-08-2013)
  • Chương trình Truyá»n hình Quảng Bình vá» Hoàng Äăng Khoa        (09-05-2013)