Nét tài hoa của nhà thơ Tố Hữu trong nghệ thuật sử dụng cặp đại từ xưng hô “ta” – “mình” ở bài thơ Việt Bắc.

25-03-2014

   Nét tài hoa của nhà thơ Tố Hữu trong nghệ thuật sử dụng cặp đại từ xưng hô “ta” – “mình” ở  bài thơ Việt Bắc.

 Tố Hữu là một trong những nhà thơ hiện đại sử dụng nhuần nhuyễn và sáng tạo các bút pháp ca dao trong sáng tác của mình.

Việt Bắc là một bài thơ trữ tình cách mạng. Mối tình giữa quê hương cách mạng Việt Bắc với những cán bộ cách mạng được Tố Hữu diễn tả như một mối tình riêng.

“Đôi bạn tình” giữa chiến khu Việt Bắc với những chiến sĩ cách mạng đã chung sống với nhau 15 năm “thiết tha mặn nồng”, giờ đây họ chia tay nhau vì những cán bộ phải rời Việt Bắc để về xuôi trong niềm hân hoan chiến thắng tưng bừng của quân và dân ta.

Cuộc chia ly đầy lưu luyến phảng phất không khí buổi chia tay của những đôi bạn tình trong ca dao xưa:

                “Mình về ta chẳng cho về

            Ta nắm vạt áo ta đề câu thơ” (Ca dao)

Mượn thể hát đối đáp dân tộc, mượn cả ngôn ngữ đậm đà màu sắc dân tộc để thể hiện tình cảm mới, Tố Hữu đã tạo cho lời thơ sự đằm thắm, mặn mà thủy chung.

   “Ta” với “mình” tưởng như  chỉ có thể  có một đời sống cá nhân trong ca dao, bỗng lớn dậy, đổi khác, hồn nhiên đi thẳng vào đời sống chung của dân tộc, bao quát hết những tình cảm lớn của thời đại:

                          “Mình về mình có nhớ ta

                 Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng” (Tố Hữu)

      Và :    “ Ta với mình,mình với ta

              Lòng ta sau trước mặn mà đinh ninh” (Tố Hữu)

Toàn bộ bài thơ Việt Bắc được viết dưới hình thức đối đáp “ta”-“mình” của ca dao. Tuy nhiên việc sử dụng hai đại từ này trong bài thơ rất linh hoạt, cho thấy nét tài hoa trong xử lý nghệ thuật của Tố Hữu. “Mình” là quê hương Việt Bắc. “Ta” là những chiến sỹ cách mạng :

                             “Ta đi ta nhớ những ngày

                        Mình đây ta đó đắng cay ngọt bùi”

Những dòng thơ ấy nói lên tình cảm gắn bó sắt son.Tình nghĩa ấy được thử thách qua năm tháng.

 Có khi “mình” chỉ người cán bộ miền xuôi “ta” chỉ nhân dân Việt Bắc:

                 “Mình về mình có nhớ ta

             Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng

                    Mình về mình có nhớ không

            Nhìn cây nhớ núi nhìn sông nhớ nguồn” (Tố Hữu)

Có lúc, cặp đại từ này biến hóa linh hoạt.Chẳng hạn:

         “Mình đi mình có nhớ mình

Tân Trào,Hồng Thái,mái đình, cây đa ?”(Tố Hữu)

 Câu hỏi do chủ thể Việt Bắc đặt ra cho mình. Câu thơ này độc đáo ở chỗ có nhiều cách hiểu về đại từ “mình”. Có thể diễn giải như sau: anh đi anh có nhớ tôi (nhớ mảnh đất nơi anh từng sinh sống) hoặc anh đi anh có nhớ anh (nhớ những kỉ niệm của chính mình)

     Ở đây, có sự chuyển hóa rất độc đáo giữa “ta”với “mình”: Mình được dùng để chỉ bản thân (ngôi thứ nhất) nhưng còn để chỉ đối tượng thân thiết (ngôi thứ hai)

Ta dùng để chỉ bản thân (ngôi thứ nhất số ít) nhưng còn dùng để chỉ hai, hay nhiều người (ngôi thứ nhất số nhiều):

                           “Ta về,mình có nhớ ta

                         Ta về,ta nhớ những hoa cùng người’

Và đôi khi, thiên nhiên - con người cùng một lòng đánh giặc.Điều ấy được thể hiện qua đại từ “ta”:

                          “Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây”

              Hay    “Đất trời ta cả chiến khu một lòng”

“Ta” và “mình” có sự chuyển hóa rất đa nghĩa: vừa là chủ thể, vừa là đối tượng, vừa phân đôi, vừa hòa nhập ... thể hiện sự gắn bó keo sơn.

Có thể nói, việc thay đổi liên tục ý nghĩa biểu đạt của hai từ “ ta” và “mình” là một sự sáng tạo táo bạo của bài thơ. Hai từ này có khi hình thành một cuộc đối đáp thực sự giữa người đi và kẻ ở, song có khi nó chỉ là sự phân thân, tự vấn của người đi để đáp lại tình sâu nặng của kẻ ở.

Cặp đại từ “ta”– “mình” trong kết cấu đối đáp của bài thơ đã đem lại màu sắc trữ tình cho tác phẩm Chuyện nghĩa tình cách mạng, chuyện ăn quả nhớ kẻ trồng cây, chuyện ân tình kháng chiến, đã hóa thành chuyện riêng tư “mình”-“ta” của đôi lứa gửi trao khi phải tạm xa nhau.

Ẩn sau đôi lứa “ta”– “mình” là tâm trạng nhân vật trữ tình – nhà thơ Tố Hữu – là tiếng lòng người cán bộ kháng chiến khi lên đường về xuôi thực hiện nhiệm vụ cách mạng mới. Đối đáp chỉ là kiểu hình thức được lựa chọn để giãi tỏ tâm tình.

Bài thơ Việt Bắc là kiệt tác thơ Tố Hữu mà cũng là kiệt tác của thơ ca cách mạng,thơ ca kháng chiến.Bài thơ thể hiện tài hoa nhiều mặt của nhà thơ Tố Hữu.Trong đó có nghệ thuật sử dung căp đại từ nhân xưng “ta”-“mình”.Bài thơ đậm đà tính dân tộc,thể hiện được truyền thống ân nghĩa thủy chung của tâm hồn con người Việt Nam

                                                                    Nguyễn Thị Thiên Hương

                                                                                 Tổ Văn