Ð/c: Ba Ð?n - Qu?ng Tr?ch - t?nh Qu?ng Bình. Tel: 052.3514658 Email: contact@thpt-so1quangtrach-quangbinh.edu.vn
Trang chủ Giới thiệu Tin tức Diễn đàn à kiến

Trang chủ >> Văn


Giá trị hiện thực và nhân đạo trong tác phẩm Chí Phèo
27-11-2014

GIà TRỊ HIỆN THá»°C VÀ  NHÂN ÄẠO

 TRONG TÃC PHẨM CHà PHÈO

 Trong  dòng văn há»c hiện thá»±c phê phán 1930-1945 Nam Cao là ngưá»i đến sau, trước đó đã có những cây bút như Ngô Tất Tố, Nguyá»…n Công Hoan.Nhưng có lẽ vá»›i Chí Phèo, Nam Cao đã Ä‘em lại cho chúng ta những ấn tượng mạnh mẽ không thể quên vá» bức tranh Ä‘en tối ngá»™t ngạt ,bế tắc cá»§a nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám, đồng thá»i thức tỉnh cái phần lương tri tốt đẹp nhất cá»§a con ngưá»i, khÆ¡i dậy lòng căm ghét cái xã há»™i tàn ác đã chà đạp lên nhân phẩm cuả con ngưá»i, thương xót, cảm thông vá»›i những thân phận cùng Ä‘inh bị giày vò, tha hóa trong chế độ cÅ©.

Căm ghét xã hôi thá»±c dân phong kiến thối nát, phê phán mãnh liệt các thế lá»±c thống trị xã há»™i, trên cÆ¡ sở cảm thông,yêu thương con ngưá»i, nhất là những con ngưá»i bị vùi dập, chà đạp, đó là cảm hứng chung cá»§a các nhà văn hiện thá»±c phê phán giai Ä‘oạn 30-45. Tuy nhiên,trong tác phẩm Chí Phèo, Nam Cao đã khám phá hiện thá»±c ấy bằng má»™t cái nhìn riêng biệt. Nam Cao không trá»±c tiếp miêu tả quá trình bần cùng, đói cÆ¡m, rách áo dù đó là má»™t hiện thá»±c phổ biến lúc bấy giá». Nhà văn trăn trở, suy ngẫm nhiá»u hÆ¡n đến má»™t hiện thá»±c con ngưá»i : con ngưá»i không được là chính mình, thậm chí không cò  được là con ngưá»i mà trở thành con “quỉ dữ†, do những âm mưu thâm độc và sá»± chà đạp cá»§a má»™t thế lá»±c thống trị tàn bạo. Vá»›i má»™t cái nhìn sắc bén, đầy tính nhân văn, bằng khả năng phân tích lý giải hiện thá»±c hết sức tinh tế, bằng vốn sống dồi dào và trái tim nhân ái chan chứa yêu thương, nhà văn đã xây dá»±ng nên má»™t tác phẩm vá»›i  những giá trị hiện thá»±c và nhân đạo đặc sắc không thể tìm thấy ở các nhà văn cùng thá»i.

    Phải nói rằng trong bất cứ tác phẩm nghệ thuật chân chính nào, giá trị hiện thá»±c bao giá» cÅ©ng Ä‘i liá»n vá»›i giá trị nhân đạo. Tác phẩm càng xuất sắc, những giá trị ấy càng thẫm thấu và thống nhất vá»›i nhau khó tách rá»i. Chí Phèo cá»§a Nam Cao cÅ©ng không nằn ngoài quy luật ấy .

Äi vào tác phẩm mở đầu là cảnh Chí Phèo ngất ngưỡng trên đưá»ng vừa Ä‘i vừa chá»­i, từ trá»i đến ngưá»i đã sinh ra hắn, tiếng chá»­i hằn há»c, cay độc và chua xót. Kết thúc là cảnh Chí Phèo giãy đành đạch giữa bao nhiêu là máu tươi. Bao trùm lên tất cả, tác phẩm ám ảnh ta má»™t không khí ngá»™t ngạt, bế tắc đến khá»§ng khiếp, đầy những mâu thuẫn không thể dung hòa cá»§a má»™t làng quê Việt Nam trước Cách mạng, vá»›i bao cảnh cướp bóc, dá»a nạt,giết chóc,ăn vạ gây gá»— v.v..trong đó Chí Phèo hiện lên như má»™t hiện tượng Ä‘iển hình. Ta hãy lắng nghe nhà văn miêu tả: “ Bây giá» thì hắn trở thành ngưá»i không tuổi rồi. Ba mươi tám hay ba mươi chín ? Bốn mươi hay ngoài bốn mươi. Cái mặt hắn không trẻ cÅ©ng không già ; nó không phải là mặt ngưá»i : nó là má»™t con vật lạ, nhìn mặt những con vật có bao giá» biết tuổi?. Sau khi ở tù vá», hắn đã trở thành má»™t con quá»· dữ cá»§a làng VÅ© Äại mà không tá»± biết. Cuá»™c Ä‘á»i hắn không có ngày tháng bởi những cÆ¡n say triá»n miên. Hắn ăn trong lúc say, thức dậy vẫn còn say, đập đầu rạch mặt, chá»­i bá»›i , dá»a nạt trong lúc say, uống rượu trong lúc say, để rồi say nưa, say vô tận. Chưa bao giá» hắn tỉnh và có lẽ chưa bao giá» hắn tỉnh để nhá»› hắn có ở Ä‘á»i …..Hắn đâu biết hắn đã phá biết bao cÆ¡ nghiệp, đập bao cảnh yên vui ,đập đổ bao nhiêu hạnh phúc, làm chảy máu và nước mắt cá»§a bao nhiêu ngưá»i lương thiện …Tất cả dân làng Ä‘á»u sợ hắn và tránh mặt hắn …†Äoạn văn chất chứ bao ná»—i thống khổ cá»§a má»™t thân phận đã không còn có được cuá»™c sống cá»§a má»™t con ngưá»i . Những năng lá»±c nhận biết vốn có cá»§a má»™t con ngưá»i hầu như bị phá há»§y , chỉ còn lại năng lá»±c đâm chém,phá phách. Chí Phèo đã bị phá há»§y nhân hình lẫn nhân tính như thế là bởi do đâu? Chúng ta thấy nhà văn không tập trung miêu tả dông dài quá trình tha hóa đó mà dưá»ng như ông thiên vá» lí giải và phân tích đâu là cái cá»™i nguồn sâu xa dẫn đến bi kịch đó, chỉ bằng má»™t số phác thảo đơn sÆ¡ vá» Bá kiến,vá» nhà tù thá»±c dân, vá» bà cô Thị nở, vá» dư luận xã há»™i …Tong hàng loạt mối liên kết ấy, chúng ta dá»… dàng nhận ra : sở dÄ© Chí Phèo từ má»™t thanh niên hiá»n lành như cục đất hóa thành con quá»· dữ là bởi vì Chí, ngay từ thá»§a lá»t lòng đã thiếu hẳn tình ấp á»§ yêu thương ,đặc biệt khi lá»›n lên chỉ được đối xá»­ bằng rẻ khinh, thô bạo và tàn nhẫn. Thá»§ phạm trá»±c tiếp là Bá Kiến được nhà văn miêu tả là má»™t con cáo già “ khôn rốc Ä‘á»i†, “kẻ ném đá giấu tayâ€, “ già Ä‘á»i trong nghỠđục khoét†, biết thế nào là “ má»m nắn rắn buông†,†Hay ngấm ngầm đẫy ngưá»i ta xuống sông, nhưng lại dắt nó lên để nó Ä‘á»n Æ¡n . Hay đập bàn đập ghế đòi cho được năm đồng, nhưng rồi vứt lại trả năm hào vì thương anh túng quá!â€. Chính hắn đã lập mưu đẫy Chí Phèo vào tù và sau đó sá»­ dụng Chí Phèo như má»™t tay sai đắc lá»±c phục vụ cho lợi ích và mưu đồ Ä‘en tối cá»§a mình. Không có Bá Kiến thì không có chí Phèo ,Chí Phèo không chỉ là sản phẩm cá»§a sá»± thống trị mà còn là phương tiện tối ưu để thống trị : “ Không có mấy thằng đầu bò thì lấy ai mà trị mấy thằng đầu bò†,Chính Bá Kiến đã rút ra kết luận mà theo hắn rất chí lí ấy . Là má»™t kẻ nham hiểm ,nhẫn tâm nhưng Bá Kiến lại hiện ra bên ngoài là má»™t kẻ ôn hòa, xởi lởi ,biết Ä‘iá»u , khiến ngưá»i Ä‘á»i phải nhìn hắn bằng cặp mắt “ kính cẩn†… Vì thế mà hắn lưá»ng gạt không biết bao nhiêu ngưá»i dân chất phát lương thiện . Chí Phèo trở thành tay chân đắc lá»±c cá»§a hắn ; thật sá»± bị biến thành công cụ , phương tiện thống trị cho kẻ thù cá»§a mình mà không tá»± biết .Bá Kiến hiện ra trong tác phẩm như má»™t nhân vật Ä‘iển hình cho má»™t bá»™ phận cá»§a giai cấp thống trị .Cùng vá»›i hắn là Lí Cưá»ng ,Chánh Tổng, Äá»™i Tảo,Bát Tùng …chính chúng Ä‘em lại không khí ngá»™t ngạt khó thở cho nông thôn Việt Nam . …như má»™t sá»± há»— trợ gián tiếp nhưng tích cá»±c là hệ thống nhà tù dã man, bẩn thỉu .Quá trình Chí Phèo ở tù không được miêu tả trá»±c tiếp, chỉ biết khi vào tù Chí Phèo là ngưá»i hiá»n lành lương thiện. Ra khởi tù, hắn trở làng vá»›i cái vẻ hung đồ ,ương ngạnh được há»c từ đó. Vá»›i bấy nhiêu thôi cÅ©ng đã quá đủ để ta cảm nhận. Bằng bút pháp độc đáo, tài hoa linh hoạt, giàu biến hóa, Nam Cao khi tả, khi kể theo má»™t kết cấu tâm lí và mạch dẫn dắt cá»§a câu chuyện vá»›i má»™t cách thức bá» ngoài tưởng chừng như khách quan, lạnh lùng và tàn nhẫn nhưng chất chứa bên trong biết bai ná»—i niá»m quằn quại,Ä‘au đớn trước thân phận cá»§a kiếp ngưá»i .Lồng vào bức tranh hiện thá»±c đó là thái độ yêu ghét, là cách phân tích và dánh giá những vấn đỠvá» hiện thá»±c mà nhà văn đặt ra . ngay việc lá»±a chá»n má»™t nhân vật cùng Ä‘inh thống khổ nhất cá»§a xã há»™i làm đối tượng miêu tả và gá»­i gắm biết bao thông cảm, suy tư thương xót … tá»± nó đã mang ná»™i dung nhân đạo .Nhưng giá trị nhân đạo cá»§a tác phẩm thể hiện tập trung nhất ở cách nhìn nhận cá»§a nhà văn đối vá»›i nhân vật tha hóa đến tận cùng . Nam Cao vẫn phát hiện trong chiá»u sâu cá»§a nhân vật bản tính tốt đẹp  vốn dÄ© ,chỉ cần chút tình thương chạm khẽ vào là có thể sống dậy mãnh liệt, tha thiết .Sá»± xuất hiện cá»§a Thị Nở  có má»™t ý nghÄ©a thật đặc sắc. Con ngưá»i xấu đến “ma chê quá»· há»n†,lại là nguồn ánh sáng duy nhất đã rá»i vào chốn tăm tối cá»§a tâm hồn Chí Phèo , làm gợi  dậy tính ngưá»i ở nÆ¡i Chí Phèo . Sau cuá»™c gặp gỡ vá»›i Thị Nở , Chí Phèo giỠđây đã cảm nhận được ánh sáng, âm thanh cá»§a cuá»™c Ä‘á»i – tiếng chim vui vẻ , tiếng anh thuyá»n chèo gõ mái gá»i cá , tiếng lao xao cá»§a cá»§a ngưá»i Ä‘i chợ  bán vải … Äó là những âm thanh quen thuá»™c ngày nào chả có nhưng hôm nay Chí má»›i nghe thấy . Chao ôi là buồn , trong cái phút tỉnh táo ấy Chí Phèo như đã trông thấy tuổi già ,đói rét và cô độc – cái này còn sợ hÆ¡n cả ốm Ä‘au. CÅ©ng may Thị Nở mang bát cháo tá»›i ,nhìn bát cháo hành bốc khói mà lòng Chí xao xuyến bâng khuâng : Hắn cảm thấy lòng thành trẻ con , hắn muốn làm nÅ©ng vá»›i thị như làm nÅ©ng vá»›i mẹ …Ôi sao mà hắn hiá»n ! “ Hắn thèm lương thiện – Hắn khao khát làm hòa vá»›i má»i ngưá»i “ … Từ má»™t con quá»· dữ , nhá» Thị Nở , nói đúng hÆ¡n nhá» tình thương cá»§a Thị Nở , Chí thá»±c sá»± trở lại làm ngưá»i ,vá»›i tất cả những năng lá»±c vốn có . Má»™t chút tình thương ,dù là tình thương cá»§a má»™t ngưá»i dở hÆ¡i, bệnh hoạn,thô kệch,xấu xí … cÅ©ng đủ để làm sống dậy cả má»™t bản tính ngưá»i nÆ¡i Chí Phèo . thế má»›i biết sức cảm hóa cá»§a tình thương kỳ diệu biết nhưá»ng nào ! Bằng chi tiết này, Nhà văn Nam Cao đã soi vào tác phẩm má»™t ánh sáng nhân đạo thật đẹp đẽ .

Thế nhưng  Ä‘au đớn thay, rốt cuá»™c cái mÆ¡ ước nhá» nhoi  được làm ngưá»i lương thiện đó cá»§a Chí không đến được vá»›i Chí – Ngay Thị Nở cÅ©ng không thể gắn bó vá»›i Chí – Chí  hiểu mình không còn trở vá» vá»›i cuá»™c sống cá»§a cá»™ng đồng lương thiện được nữa .Xã há»™i đã cướp Ä‘i cá»§a Chí quyá»n làm ngưá»i vÄ©nh viá»…n và không trả lại .Những vết dá»c ngang trên mặt, kết quả cá»§a bao nhiêu cÆ¡n say ,bao nhiêu lần đâm chém …đã bẻ gãy chiếc cầu nối Chí vá»›i cuá»™c Ä‘á»i . Cái chết cá»§a Chí là lá»i kết tá»™i Ä‘anh thép cái xã há»™i vô nhân Ä‘ao ,và  cÅ©ng là tiếng kêu cứu vá» quyá»n làm ngưá»i , cÅ©ng là tiếng gá»i thảm thiết : Hãy yêu thương con ngưá»i , Hãy cứu lấy con ngưá»i . Äó là tư tưởng và tình cảm lá»›n mang giá trị nhân đạo sâu sắc mà chúng ta cảm nhận từ những trang sách cá»§a nhà văn Nam Cao.

 

                                                                      Nguyá»…n Thị Thúy Hằng

                                                                           Tổ Ngữ Văn .`

Xem bài khác
  • Cái hay trong bài thÆ¡ Biển cá»§a Xuân Diệu        (17-10-2014)
  • Hướng dẫn ôn thi TNTHPT 2014 môn ngữ văn        (22-04-2014)
  • Nét tài hoa cá»§a nhà thÆ¡ Tố Hữu trong nghệ thuật sá»­ dụng cặp đại từ xưng hô “ta†– “mình†ở bài thÆ¡ Việt Bắc.        (25-03-2014)
  • Dấu ấn văn hóa lá»… há»™i trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy        (13-02-2014)
  • Các bài má»›i đăng
  • Äá»c lại truyện ngắn Mùa trái cóc ở Miá»n Nam cá»§a nhà văn Nguyá»…n Minh Châu vá»›i quan Ä‘iểm nghệ thuật sau 1975        (29-12-2014)
  • Giá trị hiện thá»±c và nhân đạo trong tác phẩm Chí Phèo        (27-11-2014)
  • Cái hay trong bài thÆ¡ Biển cá»§a Xuân Diệu        (17-10-2014)
  • Hướng dẫn ôn thi TNTHPT 2014 môn ngữ văn        (22-04-2014)
  • Nét tài hoa cá»§a nhà thÆ¡ Tố Hữu trong nghệ thuật sá»­ dụng cặp đại từ xưng hô “ta†– “mình†ở bài thÆ¡ Việt Bắc.        (25-03-2014)
  • Dấu ấn văn hóa lá»… há»™i trong thÆ¡ Nguyá»…n Duy        (13-02-2014)
  • Kí ức tuổi há»c trò        (17-11-2013)
  • Vài Ä‘iá»u vá» tình huống truyện ngắn trong truyện Chiếc thuyá»n ngoài xa cá»§a Nguyá»…n Minh Châu        (24-10-2013)
  • Ná»—i niá»m từ má»™t tập văn        (25-08-2013)
  • Chương trình Truyá»n hình Quảng Bình vá» Hoàng Äăng Khoa        (09-05-2013)