Cùng Võ Thị Xuân Hà trải nghiệm Cà phê yêu dấu

25-09-2013

CÙNG VÕ THỊ XUÂN HÀ

TRẢI NGHIỆM “CÀ PHÊ YÊU DẤU”

(Đọc Cà phê yêu dấu, tập truyện ngắn của Võ Thị Xuân Hà,

NXB Văn học, 2013)

Hoàng Đăng Khoa

Từ bao giờ đến bây giờ, cà phê trở thành tri kỷ tri âm của một bộ phận người Việt, làm chứng nhân cho những hỉ nộ ái ố của những phận người.

Một hôm nào đó như bao hôm nào, ta nghe tiếng rơi tí tách của từng giọt cà phê mà lòng ngổn ngang bao điều. Rồi từng ngụm cà phê đen đắng chát ngấm qua đầu lưỡi, cuống họng, thấm vào từng mao mạch ta. Đây là lúc ta đang “sống chậm”, rất thích hợp cho việc lần giở từng trang Cà phê yêu dấu để cùng tác giả của nó “ngẩng lên nhìn ra thế giới loài người” (Mưa rơi, tr. 203).

Bằng một lối văn phong tự nhiên, một giọng văn vừa cười cợt chế nhạo, tưng tửng, tỉnh bơ như không, vừa đằm thắm, đôn hậu, rưng rưng xúc cảm, một khí văn ám dụ, ma mị, một kiểu hành văn tạt ngang tùy hứng, 14 truyện ngắn trong tập Cà phê yêu dấu cứ hồn nhiên thủ thỉ kể cho chúng ta những câu chuyện không đầu không cuối liên quan đến cà phê, rồi cũng từ đó mở ra những chuyện buồn muốn khóc về cuộc thế hiện tồn. Chuyện cơn chấn thương bởi chiến tranh tàn khốc. Chuyện vô thức tập thể về bức tường Nam - Bắc Việt. Chuyện đứt gãy thế hệ trong gia đình, ngoài xã hội. Chuyện thành phố chật chội đến tội nghiệp. Chuyện máy điều hòa hút hết sạch ngay cả thứ hương riêng biệt tạo nên tố chất của mỗi người. Chuyện gái nhân danh nghệ sĩ có giá một đêm hàng ngàn đô, gái quê gái sơn cước giá rẻ bất ngờ. Chuyện sự bức bối của những đời công chức quanh năm bận rộn với những ứng phó ở cơ quan. Chuyện những doanh nhân với những trận cuồng phong cạnh tranh thua thắng. Chuyện thói quen uống bia thối trời thối đất, bán mông cho ghế, bán mặt cho bụi của những đàn ông con trai Việt Nam đầu thế kỷ hai mươi mốt. Chuyện những anh nghiện hút dặt dẹo, những ả cave ế khách. Chuyện những nam thanh nữ tú đi hát karaoke, đi sàn nhảy tối ngày. Chuyện những học sinh với môn học được gọi là lịch sử. Chuyện những đám khố rách áo ôm vất vưởng cò mồi làm thuê hội chợ. Chuyện những bà nội trợ ít có cơ hội vào quán vì trăm ngàn lý do. Chuyện những chị quá lứa lỡ thì thích đức hạnh yên ả thiên hạ cũng không cho hưởng… Đó là những nhát cắt mỏng nhằng nhịt sắc lạnh về cái thế giới chúng ta đang sống, nơi “một ngày có biết bao nhiêu biến cố, bao nhiêu mưu toan, bao nhiêu gió hương tàn lụi” (Một ngày muôn đời, tr. 60), nơi ngổn ngang bao nhiêu thân kiếp đang khốn khổ khốn nạn giữa vòng vây cơm áo, vòng vây cuộc người.

Tuy nhiên, thế giới Cà phê yêu dấu không đơn thuần là một bức tranh màu xám. Thực ra, đó là một thế giới lưỡng phân, thế giới “lai”, thế giới mà bản chất của nó là sự song hành, chồng quyện, xâm thực của cái thuần khiết và cái cặn bã, của thái cực này và thái cực khác. Có mồ hôi thị thành và an nhiên đồng nội. Có mùi tiền tanh tưởi tởm lợm và vị tình yêu da diết ngọt ngào. Có tính toán vật vã và mỉm cười vô ưu. Có cú vọ phàm phu tục tử và thánh nhân thiên thần thiên sứ. Có trần trụi thô mộc và lung linh huyền ảo. Có mỏi mòn cằn cỗi và lộng lẫy sinh sôi. Có xa lạ và thân thuộc. Có hỗn mang ê hề bát nháo và trật tự quyến rũ tha thiết. Có bằng phẳng tẻ ngắt và náo nhiệt sinh động. Có thực dụng và lãng mạn. Có ngục tù và tự do. Có bé nhỏ rúm ró nhầu nhĩ và ngạo mạn kiêu hãnh tự đắc. Có mặc cảm nhược tiểu và tự tôn giống nòi. Có mười mươi rõ mười bánh đúc bày sàng và bí ẩn bí hiểm bất khả tri (“Trong cái thế giới mà chúng ta đang tồn tại, nhiều cái cứ trôi qua trước mắt, ngay cả khi nó nằm trong tầm tay chúng ta, chúng ta vẫn cứ không biết gì về nó” - Mưa rơi, tr. 197; “Bao nhiêu bí ẩn trên đời cô nào đã biết” - Gió ngừng thổi mưa ngừng rơi, tr. 126)…

Và trung tâm của bức tranh Cà phê yêu dấu là một người đàn bà đẹp nhưng u sầu, cô đơn và lạnh. Vừa thực tế vừa mơ mộng. Vừa vô cảm trống rỗng vừa bộn bề đa mang. Vừa hoài nghi giễu nhại cái gọi là tình yêu vừa thèm muốn săn tìm chiếm hữu. Vừa khinh mạn vừa đắm đuối. Vừa muốn ruồng bỏ vừa thích dấn thân. Vừa bợt bã chán nản vừa rạng rỡ tin tưởng. Vừa tuyệt vọng u uất vừa không chịu khuất phục. Vừa thỏa hiệp vừa nổi loạn. Vừa buông xuôi an phận vừa quẫy đạp khao khát đổi đời. Vừa tỉnh táo cảnh giác phòng vệ vừa phiêu lưu chớp cướp cơ hội. Vừa mạnh mẽ bản lĩnh vừa yếu đuối mong manh… Một công dân toàn cầu với trí tuệ sắc sảo, lịch lãm trong từng trải nghiệm, thấu thị, đáo để, tinh quái trong từng cái nhìn, cái ngẫm (“Mùi thịt chín bay hớ hênh như đám con gái không nghề ngỗng bất cần đời, mặc áo hai dây, quần lửng, mắt nhìn xéo thiên hạ trêu ngươi. Trong góc phố cái quán bia đông nghẹt đàn ông cởi trần đang ầm ào thứ âm thanh rỗng tuếch. Hai phần ba đám đàn ông đó đang tung hô chiến tích bất cần con mụ vợ ở nhà. Bốn phần năm đám đàn ông đang hau háu nhìn theo mấy cái lưng hở của gái mười tám đôi mươi bất cần đời trên hè phố. Nắng làm bốn phần năm đám đàn ông đó nhìn thấy da thấy thịt tươi rói, men bia bốc cao trong những cái đầu u sầu, làm tăng vọt khả năng tiết dục qua miệng” - Đô hội, tr. 102-103). Và trên tất cả là một cái tôi đàn bà với một nội lực sống, trữ lượng sống vạm vỡ, một tâm thế chủ động, tự do (“Tôi tự cho mình quyền hạn vô biên để có thể bất cứ lúc nào cũng có thể xoẹt một đường kiếm vào cuộc sống bình lặng hàng ngày của chính mình” - Ván thế, tr. 213); “Trái tim cô ấy được tự do sinh ra lớn lên” - Một ngày muôn đời, tr. 64).

Thì ra, lãng mạn, mơ mộng, cái cách thế có vẻ xa xỉ giữa cõi đời ráo hoảnh, thực dụng này lại đôi khi/nhiều lúc rất có thể là phương cách tối ưu để ta cân bằng đời sống cá thể, nhẹ nhàng hóa những trĩu nặng khiến “mệt quá thân ta này”.

“Đừng tin gì hết”, “Nhưng mà cũng đừng bi quan chán nản”, “Hãy sống bằng tất cả trái tim mình” (Cà phê yêu dấu, tr. 16 và tr. 20). “Nếu đóng chặt trái tim mình anh sẽ giá lạnh” (Đi qua mùa đông giá lạnh, tr. 24). “Cõi nhân gian đẹp hơn con người nhìn thấy” (Ván thế, tr. 208). Hãy là người đàng hoàng, tử tế, lịch lãm, tự tin... Cứ thế, Cà phê yêu dấu ám dụ ta vào trường đối thoại. Trong đó ta được đồng trải nghiệm, ngẫm suy.

7/2013

H.Đ.K

(Bài đăng trên báo Nhân dân cuối tuần số 32 ra ngày 9/8/2013)