Äá»c lại bà i thÆ¡ Äò Lèn cá»§a Nguyá»…n Duy
25-09-2026
Äá»c lại bà i thÆ¡ “Äò Lèn†cá»§a Nguyá»…n Duy
Trước đây, khi ngẫm đến với các tác phẩm của nhà thơ Nguyễn
Duy như “Tre xanhâ€, “Ãnh trăng†hay “Ngồi buồn nhá»› mẹ ta xưaâ€, tôi cứ cảm giác
như có một cái gì đó hao hao giống nhau, có lẽ là do âm điệu gần gũi, nhẹ nhà ng,
trầm lắng. Nhưng sau nà y, khi gặp lại Nguyá»…n Duy vá»›i bà i thÆ¡ “Äò Lèn†trong
sách giáo khoa Ngữ văn 12 (ở phần Ä‘á»c thêm) thì tôi nháºn ra ngay má»™t Ä‘iá»u khác
biệt. Cũng là thứ âm điệu nhẹ nhà ng, sâu lắng nhưng thế giới trong thơ không
chỉ trong suốt má»™t mà u mà cảm xúc trong bà i thÆ¡ khá phức tạp vá»›i những lá»›p kÃ
ức tuổi thÆ¡ và thá»±c tại, hư vÃ
thá»±c, cuá»™c sống và tâm trạng, hôm qua vÃ
hôm nay, hữu hạn và vô cùng, cõi ngưá»i và cõi Pháºt..v..v.. Nó được cấu tứ trên
hai phương diện, hai hệ thống hình ảnh tương phản.
Hệ thống thứ nhất là không gian hư ảo, huyá»n hoặc, cháºp chá»n
trong nghi ngút khói hương. Trong hai khổ thơ đầu là tuổi thơ hồn nhiên, đẹp
nhẹ nhà ng cá»§a nhân váºt tôi, tức tác giả. Cả tuổi thÆ¡ ngụp lặn trong miên man
những tượng Pháºt, chùa Trần, Ä‘á»n Cây Thị hay lá»… Ä‘á»n Sòng. Không phải chỉ đến
chơi, bà y những trò tinh nghịch như bao đứa trẻ khác, nhà thơ tương lai của
chúng ta còn bị cái chất hư ảo, huyá»n diệu cá»§a nó ngấm sâu và o tiá»m thức:
“Mùi huệ trắng quyện khói trầm thơm lắm
Äiệu hát Văn lảo đảo bóng cô đồngâ€.
Hệ thống thứ
hai là một không gian thực tại lam lũ, cơ cực của hình ảnh bà ngoại:
“Bà mò cua xúc tép ở đồng Quan
Bà đi gánh chè xanh Ba Trại
Quán Cháo, Äồng Giao tháºp thững những đêm hà nâ€.
Äá»c lên, thấy dáng dấp, thân pháºn sao cứ giông giống như
“tháºp loại chúng sinh†trong thÆ¡ cá»§a đại thi hà o Nguyá»…n Du thuở nà o?
Váºy là , trong kà ức tác giả có hai thế giá»›i khác nhau. Má»™t
thế giá»›i cá»§a Tiên, Pháºt, thánh thần và má»™t thế giá»›i cá»§a trần tục, cá»§a thá»±c tại,
của bà ngoại tháng ngà y lặn lội với nỗi lo cơm áo. Hai hình ảnh nà y đan xen lẫn
nhau trong không gian tuổi thÆ¡ nÆ¡i là ng quê hiá»n là nh, xa ngái, vừa cụ thể, vừa
sinh động lại vừa vô tư:
“Tôi trong suốt giữa hai bỠhư thực
Giữa bà tôi và Tiên Pháºt, thánh thần
Cái năm đói cá»§ dong riá»ng luá»™c sượng
Cứ nghe thÆ¡m mùi hệ trắng, hương trầmâ€.
Ở đây chúng ta thấy một nghịch lý: Trong khi đói khát, lép
cả ruá»™t gan, phải nuốt cả miếng khoai (dong, riá»ng) hãy còn luá»™c chưa chÃn, hãy
còn sượng, để khá»i cồn cà o, khá»i hoa mắt…váºy mà đầu óc vẫn lảng vảng đâu đó
“mùi huệ trắng, hương trầmâ€â€¦nghÄ© mà thấy tá»™i, thấy thương. Thêm má»™t thá»±c tế
nữa, cuá»™c chiến tranh tà n khốc áºp đến, là m cho:
“Thánh vá»›i Pháºt rá»§ nhau Ä‘i đâu hết
Bà tôi Ä‘i bán trứng ở ga Lènâ€â€¦
Thực tế quá lớn. Cái mà n sương khói, thánh thần hư ảo bao
bá»c bấy lâu nay trong tiá»m thức bá»—ng đột nhiên tan biến. Con ngưá»i phải đối
diện vá»›i má»™t thá»±c tế trần trụi, phÅ© phà ng đó là cuá»™c mưu sinh nhá»c nhằn, vất
vưởng, bấp bênh và những Ä‘e doạ luôn rình ráºp.
Rồi thá»i gian và sá»± trưởng thà nh đã là m cho anh lÃnh- nhÃ
thÆ¡ dần dần nháºn ra:
“Khi tôi biết thương bà thì đã muộn
Bà chỉ còn là má»™t nấm cá» thôiâ€â€¦
Bà i thơ dừng lại trong khi mạch suy nghĩ, mạch cảm xúc đang
dâng trà o. Kết thúc nhưng lại có sức lan tá»a cho ngưá»i Ä‘á»c sá»± suy nghÄ©, tiếc
nuối. Nếu như đây là một câu chuyện của tuổi thơ thì nó lấp lánh những kà ức
hồn nhiên, đẹp đẽ. Nhưng nếu đây là câu chuyện cá»§a má»™t kiếp ngưá»i thì đằng sau
nó là dằng dặc những ná»—i niá»m cá»§a cõi nhân sinh…
Äinh Hữu Ngá»c- Giáo viên tổ Ngữ Văn
Trưá»ng THPT Lương Thế Vinh.