GIÃO DỤC MÔI TRƯỜNG THÔNG QUA GIẢNG DẠY MÔN ÄỊA LÃ
21-05-2011
I. MỞ ÄẦU
Hiện nay không ai trong chúng ta là không biết đến những biến đổi to lá»›n cá»§a môi trưá»ng đã và đang gây ra những háºu quả nguy hại và đe dá»a đến sá»± sống cá»§a con ngưá»i. Những biến đổi nà y là háºu quả bởi những tác động cá»§a con ngưá»i trong quá trình tồn tại và phát triển xã há»™i gây ra. Tác động đó cá»§a con ngưá»i bắt đầu từ má»—i cá nhân, má»—i gia đình và má»—i xã há»™i. Và không chỉ thông qua các hoạt động kinh tế mà còn thông qua các hoạt động văn hóa, xã há»™i, du lịc, vui chÆ¡i giải trÃ... vì váºy giáo dục môi trưá»ng (GDMT) cÅ©ng cần phải được thá»±c hiện trên tất cả các lÄ©nh vá»±c kinh tế, tất cả má»i lứa tuổi, má»i ngà nh nghỠđặc biệt là đối tượng há»c sinh trong trưá»ng há»c. Há»c sinh trong trưá»ng há»c là đối tượng phù hợp nhất cá»§a xã há»™i để GDMT vì các em Ä‘ang trong quá trình phát triển thái độ, nháºn thức và hà nh vi.
Trong các môn há»c, Äịa lý là môn há»c được coi là có nhiá»u cÆ¡ há»™i để GDMT vì ná»™i dung môn há»c liên quan chặt chẻ đến môi trưá»ng thể hiện được các mối quan hệ địa lý cÆ¡ bản như: Mối quan hệ giữa các thà nh phần tá»± nhiên, giữa tá»± nhiên vá»›i con ngưá»i, giữa tá»± nhiên vá»›i kinh tế và giữa tá»± nhiên, kinh tế vá»›i con ngưá»i.
Khi khai thác để GDMT cần phải thể hiện má»™t cách tá»± nhiên không gò bó, gượng ép và không ảnh hưởng đến thá»i gian, lượng kiến thức trá»ng tâm cÅ©ng như chương trình môn há»c.
II. NỘI DUNG
Trong chương trình Äịa lý THPT cả ba khối lá»›p Ä‘á»u có thể lồng ghép kiến thức vá» môi trưá»ng và GDMT thông qua các bà i há»c trên lá»›p vì thá»i lượng có hạn nên chúng tôi chỉ trá»ng và o vấn đỠGDMT cho há»c sinh khối 10.
Má»™t trong những mục tiêu cần đạt là giáo dục há»c sinh có lòng yêu thiên nhiên có ý thức bảo vệ môi trưá»ng tá»± nhiên. Nháºn thức rá» và hiểu đúng những vấn đỠđang diá»…n ra trên thế giá»›i như: Dân số, tá»± nhiên, môi trưá»ng cÅ©ng như những tác động cá»§a nó đến kinh tế xã há»™i.
Phương pháp GDMT cÅ©ng khá Ä‘a dạng có thể váºn dụng như phương pháp đà m thoại gợi mở, phương pháp trá»±c quan, phương mô tả hoặc trÃch dẫn tà i liệu, phương pháp ra bà i táºp để há»c sinh váºn dụng. Má»—i phương pháp có ưu nhược Ä‘iểm riêng. Tuy nhiên tùy theo đặc trưng cá»§a má»—i bà i để có thể lá»±a chá»n các phương pháp phù hợp cÅ©ng có thể kết hợp hà i hòa giữa các phương pháp để có hiệu quả giáo dục cao nhất.
Sau đây chúng tôi sẽ trình bà y các phương pháp và hình thức GDMT cho từng bà i há»c cụ thể:
Bà i 17: Khái niện đất và thổ nhưỡng quyển. Các nhân tố hình thà nh đất
Trong bà i nà y, khi dạy mục II "Các nhân tố hình thà nh đất", ở mục 6 - Nhân tố con ngưá»i, giáo viên có thể lồng ghép GDMT bằng hệ thống câu há»i gợi mở.
Câu 1: Thông qua các hoạt động kinh tế và đá»i sống sinh hoạt, con ngưá»i đã tác động như thế nà o đến quá trình hình thà nh đất
Há»c sinh có thể trả lá»i: Là m gián Ä‘oạn hoặc thay đổi hướng phát triển cá»§a đất
Câu 2: Em hãy kể má»™t và i hoạt động cá»§a con ngưá»i gây ảnh hưởng đến sá»± phát triển và thay đổi tÃnh chất cá»§a đất.
Há»c sinh lấy và dụ: Äốt rừng là m nương rẫy, chặt phá rừng, sá» dụng phân hóa há»c quá mức trong sản xuất nông nghiệp.
Bà i 24: Sự phân bố dân cư, các hình thái quần cư và đô thị hóa
Trong mục III - Äô thị hóa, sau khi nêu các đặc Ä‘iểm vá» quá trình đô thị hóa và ảnh hưởng cá»§a qua trình đô thị hóa đến sá»± phát triển kinh tế - xã há»™i. Giáo viên có thể cho há»c sinh liên hệ vỠảnh hưởng cá»§a quá trình đô thị hóa đến môi trưá»ng thông qua hệ thống câu há»i:
Câu 1: Quá trình đô thị hóa sẽ ảnh hưởng như thế nà o đến môi trưá»ng?
Há»c sinh có thể trả lá»i: Là m cho môi trưá»ng bị ô nhiá»…m nghiêm trá»ng
Câu 2: Em hãy lấy và dụ cụ thể để chứng minh quá trình đô thị hóa đã và đang là m cho môi trưá»ng trên Thế giá»›i bị ô nhiá»…m?
Há»c sinh có thể lấy và dụ:
+ Rác thải từ các khu chung cư
+ Khói bị từ các nhà máy, xà nghiệp và các phương tiện váºn tải đông đúc ở các đô thị ...
Câu 3: Là m thế nà o để khăc phục tình trạng ô nhiá»…m môi trưá»ng ở các đô thị?
Há»c sinh dá»… dà ng trả lá»i:
+ Vệ sinh sạch sẽ ở má»i ngõ ngách, các đưá»ng phố
+ Có bị pháp xá» lý rác thải và chất thải trước khi đổ ra môi trưá»ng
+ Kiểm soát chặt chẻ việc nháºp cư và o các đô thị...
Qua bà i nà y giáo viên có thể giáo dục cho há»c sinh ý thức bảo vệ môi trưá»ng ở xung quanh mình, trong gia đình, trong trưá»ng há»c và trong địa phương.
Bà i 41: Môi trưá»ng và tà i nguyên thiên nhiên
Äây là má»™t bà i chứa đựng kiến thức vá» môi trưá»ng cho nên việc GDMT thông qua bà i nà y được tiến hà nh dá»… dà ng hÆ¡n và thá»i lượng nhiá»u hÆ¡n so vá»›i các bà i khác. Trong bà i nà y cả ba mục I, II và III Ä‘á»u có thể tiến hà nh lồng ghép các kiến thức vá» môi trưá»ng.
Ở mục I, sau khi giáo viên cho há»c sinh phân biệt các loại môi trưá»ng như môi trưá»ng địa lý - môi trưá»ng sống, môi trưá»ng tá»± nhiên - môi trưá»ng nhân tạo, giáo viên có thể đặt vấn Ä‘á»:
Câu 1: Con ngưá»i có vai trò như thế nà o trong sinh quyển?
Há»c sinh có thể trả lá»i: Con ngưá»i là trung tâm cá»§a sinh quyển và có tác động sâu sắc đến tá»± nhiên, là m biến đổi tá»± nhiên.
Câu 2: Em hãy lấy má»™t số và dụ vá» sá»± tác động cá»§a con ngưá»i đến môi trưá»ng?
Há»c sinh lấy và dụ:
+ Hiện nay rừng nguyên sinh trên trái đất hầu như không còn do tác động cá»§a con ngưá»i.
+ Con ngưá»i là m cho bầu khà quyển bị ô nhiá»…m
+ Con ngưá»i tạo ra các môi trưá»ng nhân tạo phục vụ nhu cầu cá»§a con ngưá»i.
Mục III Tà i nguyên thiên nhiên
Sau khi giáo viên cho há»c sinh phân loại tà i nguyên, giáo viên có thể đặt vấn Ä‘á»:
Câu 3: Theo em tà i nguyên nà o là tà i nguyên có thể bị hao kiệt?
Há»c sinh: Äất, sinh váºt, khoáng sản...
Câu 4: Em hãy chỉ ra những dấu hiệu suy thoái tà i nguyên đất và tà i nguyên sinh váºt nếu bị khai thác không hợp lý và khai thác quá mức?
Há»c sinh lấy và dụ: Äất bị bạc mà u, xói mòn, hoang mạc hóa, sinh váºt bị tuyệt chá»§ng...
Câu 5: Muốn bảo vệ tà i nguyên khá»i bị hao kiệt thì chúng ta cần phải là m gì?
Há»c sinh:
- Bảo vệ và trồng rừng, đặc biệt là rừng đầu nguồn.
- Nghiêm cấm việc chặt phá rừng và săn bắt động váºt.
- Có biện pháp cải tạo đất xấu.
III. KẾT LUẬN
GDMT thông qua môn Äịa lý là má»™t việc là m thiết thức và có ý nghÄ©a. Nó không chỉ giúp há»c sinh xác láºp được mối quan hệ giữa tá»± nhiên vá»›i phát triển kinh tế, giữa tá»± nhiên vá»›i con ngưá»i và giữa tá»± nhiên, kinh tế vá»›i con ngưá»i mà còn giáo dục được cho há»c sinh ý thức bảo vệ môi trưá»ng và tà i nguyên ở xung quanh.
Qua má»™t năm giảng dạy chương trình phân ban Äịa lý 10, tôi đã áp dung việc GDMT thông qua các bà i giảng trên lá»›p khá thà nh công. Vấn đỠmôi trưá»ng là vấn đỠkhá nhạy cảm đối vá»›i há»c sinh do váºy các em há»c và nghiên cứu má»™t cách thÃch thú. Có nhiá»u bà i do có sá»± tranh luáºn vá» vấn đỠmôi trưá»ng hay các em được xem trá»±c tiếp các hình ảnh vỠô nhiá»…m môi trưá»ng hoặc tà i nguyên thiên nhiên bị tà n phá mà lá»›p dưá»ng như trở nên sôi nổi hÆ¡n. Các em có nhiá»u kiến thức vá» môi trưá»ng khá rá»™ng và nhiá»u em tá» ra am hiểu rất sâu sắc vá» các vấn đỠmôi trưá»ng trên thế giá»›i hiện nay.
Khi tiến hà nh lồng ghép GDMT, tôi thấy kết quả đạt được khá tốt, đặc biệt là các em đã có ý thức bảo vệ môi trưá»ng, và dụ: khi và o lá»›p há»c thấy lá»›p bẩn, tôi có đặt vấn đỠlà hôm trước các em đã được há»c vỠý thức bảo vệ môi trưá»ng xung quanh như thế nà o? Láºp tức các em tá»± động nhặt rác lên và là m vệ sinh chá»— ngồi xung quanh mình.
Việc lông ghép GDMT và o các bà i há»c trên lá»›p cÅ©ng có thể gây nhiá»u khó khăn cho giáo viên: Sợ ảnh hưởng đến trá»ng tâm bà i há»c, đến thá»i lượng và khó khăn trong việc thu tháºp các tà i liệu, tranh ảnh...Do váºy nhiêu giáo viên có tâm lý ngại áp dụng. Muốn đạt được hiệu quả cao, ngưá»i giáo viên cần phải có ý thức mình không chỉ là má»™t giáo viên mà còn là má»™t nhà GDMT để từ đó có ý thức tìm hiểu các kiến thức vá» môi trưá»ng, nắm vững các phương pháp GDMT và đặc biệt là có tâm huyết, long say mê và tình yêu đối vá»›i nó.
Qua dá» tà i nà y, tôi cÅ©ng mong muốn việc GDMT thông qua môn há»c đặc biệt là bá»™ môn Äịa lý được tiến hà nh phổ biến hÆ¡n và nó được xem là nhiệm vụ và trách nhiêm cá»§a má»—i ngưá»i giáo viên.
Nguyá»…n Thế Ngá»c
Tổ: Äịa lý